Niet gehoord worden bij de dokter. Een hand voelen waar je die níét wilde. ‘Schatje’ genoemd worden op je werk. Geen wc vinden als je dringend moet plassen. Met dat soort verhalen kan je twee dingen doen: ze slikken en zwijgen... of er een musical van maken. 

Dat laatste is exact wat theatercollectief De Clandestienen doet met hun humoristische voorstelling ‘De kleine onhebbelijkheden van het patriarchaat’. Van seksisme op het werk tot het gebrek aan degelijke toiletten: herkenbare frustraties krijgen een stem én een lied. Rebelle ondersteunt deze voorstelling inhoudelijk met advies en promoot ze mee. Wij spraken met enkele leden. 

Eerst en vooral: wie zijn De Clandestienen? 

Vanessa: Theater Clan is een theatergezelschap dat in 2014 werd opgericht naar aanleiding van een voorstelling die een vriend van mij had gemaakt. In 2020, maakten we voor het eerst een eigen stuk. De acht spelers die bij dat proces betrokken waren, vormden in de jaren die volgden het zusje van Clan: De Clandestienen. We zijn een vaste groep die om de twee jaar een nieuwe voorstelling maakt. We beginnen van nul en werken er een jaar lang intensief aan. Daarna zoeken we speelkansen buiten onze eigen kring. 

Ik regisseer deze voorstelling. Daarnaast zijn er Katrien (7 jaar bij Clan), Michiel (9 à 10 jaar bij Clan), Anneleen (7 jaar bij Clan), Matthias voor wie het de eerste keer is. Ook Lizzy De Scheemaecker en Jana Geens maken deel uit van het collectief, maar konden er bij dit interview niet bij zijn.

Jullie voorstelling heet: ‘De kleine onhebbelijkheden van het patriarchaat'. Hoe zijn jullie op die titel gekomen?  

Vanessa: Die titel ontstond op een vergadering met het bestuur. Een man had iets tegen me gezegd waar ik heel kwaad van werd. Katrien pikte daarop in: ‘Misschien moeten we daar iets mee doen? Met die kleine onhebbelijkheden?’

Niet veel later gingen we met een paar Clandestienen naar de film Barbie. Nadien gingen we iets eten en toen kwamen de verhalen los. Iedereen had wel iets meegemaakt en zo werd duidelijk: er schort nog veel aan hoe vrouwen vandaag worden behandeld. Vanuit die persoonlijke frustraties en ervaringen zijn we vertrokken. Daarna zochten we naar een breder maatschappelijk kader.

Image

Onderzoek als vertrekpunt

Katrien: We hebben grondig onderzoek gedaan naar het onderwerp. Zo gaat een scène over de verdeling van zorgtaken in een standaard heterogezin. De mentale last ligt nog steeds grotendeels bij vrouwen, vooral die subtiele, vaak onzichtbare zaken. Je zou denken: het is 2025, we zijn allemaal toch gelijk? Maar zelfs mannen die gelijkheid belangrijk vinden, delen die last vaak niet eerlijk. Het zijn nog altijd vrouwen die het meeste (denk)werk verrichten.

Vanessa: Wat ik fijn vond aan dat onderzoek, is dat we de feiten erbij haalden. Je voelt die ongelijkheid intuïtief wel aan, maar de cijfers maken het onweerlegbaar. Het gaf ons de bevestiging: we vertellen geen onzin.

Anneleen: Ik herinner me nog hoe Michiel reageerde tijdens het onderzoek. We bespraken situaties zoals grensoverschrijdend gedrag, stonden allemaal op een lijn en stelden de vraag: ‘Wie heeft dit al meegemaakt?’ Alle vrouwen zetten een stap vooruit. Michiel keek verbaasd en zei: ‘Wow, dat wist ik niet.’ Dat moment maakte pijnlijk duidelijk hoeveel blinde vlekken er nog zijn. Veel mensen denken dat het feminisme zijn werk al gedaan heeft, maar dat is helaas niet zo.

Michiel: Gisteren nog maakte ik iets mee waarbij het gedrag van een andere man ongepast was. Ik schrik ervan hoe vaak zo’n dingen gebeuren. Echt confronterend.

Anneleen: Ik wist aanvankelijk ook beschamend weinig over het onderwerp. Tijdens het maakproces zijn er heel wat deuren opengegaan. Ik heb veel bijgeleerd en ben blij dat ik dit mag meemaken.

Matthias: Het was inhoudelijk erg verrijkend. We zijn echt een rabbit hole ingedoken.

Hoe verwerken jullie dit in de voorstelling? Is dit een keiharde aanklacht tegen het patriarchaat? 

Vanessa: Humor is echt het sleutelwoord. Soms zelfs wat kitsch. We drijven situaties zó ver door dat het grappig wordt, en daardoor net ook pijnlijk herkenbaar. Het publiek lacht, maar denkt dan: ‘Wacht eens… waar lach ik nu eigenlijk om?’ Die wrijving vinden we interessant.

Matthias: We wijzen niet met het vingertje. We zetten eerder een deurtje op een kier, en tegen het einde van de voorstelling zetten we die wat verder open. Het wordt gaandeweg confronterender. We willen mensen aan het denken zetten en gesprekken in gang krijgen.

Katrien: We benoemen bijna niets letterlijk. We kiezen eerder voor een andere taal of uitvergrotingen om te tonen hoe absurd bepaalde situaties eigenlijk zijn. Zelfs het musicalgenre nemen we onder handen. Het is geen klassieke musical, maar een vorm die balanceert tussen de lichtheid van zang en dans en de zwaarte van het onderwerp.

Anneleen: We hopen dat mensen na afloop zeggen: ‘Dat was grappig’, en dat ze daarna stilstaan bij wat er eigenlijk getoond werd. Met die combinatie van humor en wrangheid het gesprek proberen te openen.

Het patriarchaat: wat betekent dit woord voor jullie? 

Katrien: Voor mij was dit een vaag begrip. Ondertussen heb ik daar wel een persoonlijke invulling aan kunnen geven. Het is een systeem van onderdrukking. Een soort onzichtbare laag die overal overheen ligt. Het zit in de kleine dingen waarvan je eerst denkt: dat valt bij ons wel mee … tot je ze begint te zien. We gaan ervan uit dat onze rechten verworven zijn, maar het dringt door dat die ook zomaar weer afgenomen kunnen worden.

Matthias: Dat besef is inderdaad behoorlijk beangstigend.

Vanessa: We hadden de voorstelling evengoed ‘De kleine onhebbelijkheden van mannen’ kunnen noemen, maar dat zou de lading niet dekken. Want we zijn niet boos op mannen. We zijn boos op het systeem dat ongelijkheid in stand houdt.

Wat doet het met jullie om deze voorstelling te brengen? 

Michiel: Ik heb hier zó veel van geleerd. Niet alleen als speler, maar gewoon als mens. Ik wil dat iedereen dit stuk ziet. Ik deelde zelfs laatst op een begrafenis flyers uit.  Dat leidt vanzelf tot gesprekken: ‘Wist je dat medicatie bijna alleen op mannen getest wordt? Of dat vrouwelijke producten systematisch duurder zijn?’ We moeten dit gewoon bespreekbaar maken.

Vanessa: Het is de derde voorstelling die we maken met De Clandestienen. Het proces – onderzoek, script, spelen – lijkt op dat van de vorige producties. Maar de noodzaak? Die is totaal anders. De eerdere voorstellingen vormden ons als theatermakers. Deze heeft ons nog meer gevormd als mens. Dat maakt het heel persoonlijk.

Anneleen: En daardoor voelt het ook kwetsbaarder om reclame te maken. Je promoot niet zomaar een voorstelling, je deelt iets dat je persoonlijk diep raakt. Dat maakt het ook krachtiger. Ik wil bijna roepen: ‘Gij moet in die zaal zitten en komen kijken. Dit is belangrijk.’

Matthias: Voor mij heeft deze voorstelling de meeste impact gehad op mijn persoonlijke leven. Dit heeft gesprekken met mijn partner op gang gebracht en onze relatie op een paar maanden fundamenteel veranderd. Ik besef nu pas welke dagelijkse struggles vrouwen meemaken. En ik weet dat veel mensen in mijn omgeving dat nog altijd niet zien. Daarom mag dit geen voorstelling zijn die stopt als je de zaal uitloopt. Het gesprek moet verder gezet worden.

Jullie zitten nu volop in de repetities? 

Katrien: Ik amuseer me rot. We vormen zo’n fijne groep en ik leer ontzettend veel bij. Zowel over de inhoud als over de vorm. Elke repetitie start met zang en dans, en dat is voor mij persoonlijk best een uitdaging. Maar het plezier staat voorop en we zorgen goed voor elkaar. Ik ben echt trots om deel uit te maken van De Clandestienen.

Matthias: Ondanks het zware thema voelt deze voorstelling verrassend bevrijdend. Alles mag op tafel. Er heerst een heel veilige sfeer tussen ons. En we amuseren ons ook gewoon écht. 

Michiel: Ik ben net bij deze productie aangesloten omdat Clan zo’n veilige plek is. En dat is nodig voor dit soort werk. Ik besefte hoeveel ik nog niet wist vanuit mijn mannelijke perspectief, maar daar is ondertussen toch verandering in gekomen.

Vanessa: Je voelt gewoon: iedereen zit in de juiste energie. Dat is als maker echt fijn.

Image

Hebben jullie een favoriete scène? Of eentje waarvan je weet: die gaat binnenkomen? 

Anneleen: Er is een scène waarin we theater technisch heel weinig spelen. We sommen gewoon feiten op. Maar net die eenvoud maakt het zo krachtig. Bij mij komt die altijd keihard binnen. Hopelijk krijgen we het publiek in diezelfde energie mee. 

Matthias: Moeilijk om er eentje uit te pikken. Maar in sommige scènes winden we er écht geen doekjes om. Zoals die over de ‘man vs bear’. Dat kwam voort uit één van de gesprekken die ik met mijn partner had over het patriarchaat. Dit was zo’n eyeopener voor mij: ‘Is dit echt de struggle waarmee vrouwen over straat lopen?’

Vanessa: Mijn favoriet is het ‘goed nieuwsjournaal’. Daarin brengen we zogezegd nieuws over hoe goed vrouwen het vandaag hebben. De kracht zit in de gezichtsuitdrukkingen en de droge muziek van de mannen. Heerlijk ironisch en daardoor ontzettend grappig.

Katrien: De scène over witverlies. Daar hangt nog zo veel schaamte rond. Ook bij mij vroeger. Maar we brengen het op een luchtige, absurde manier. Dat voelt bevrijdend.

Michiel: Mijn favoriet? Ik mag op een rijdende trap staan, een liedje zingen dat ik zelf schreef, en dat allemaal in een cowboypak. Meer verklap ik nog niet.”

Deze voorstelling is in samenwerking met Rebelle? Op welke manier precies? 

Vanessa: We zochten een partner die mee kon waken over de gelaagdheid van ons verhaal. We wilden niet als witte vrouwen pretenderen dat we voor alle vrouwen kunnen spreken. Via Katrien kwamen we bij Rebelle terecht. De toon die Rebelle hanteert om moeilijke onderwerpen bespreekbaar te maken, sluit perfect aan bij wat wij met De Clandestienen willen doen. Het klankbord dat ze boden, was ongelooflijk waardevol. Ze zijn mee door de scènes gegaan en gaven eerlijke feedback. Er komen ook mensen van Rebelle naar de try-out om te kijken of alles klopt en gepast is.

En tegelijk bereiken wij dankzij hen ook een nieuw publiek, terwijl het publiek van Rebelle het thema patriarchaat op een heel andere manier te zien krijgt. Dat is het mooie aan deze samenwerking.

Katrien: We spelen in het najaar ook voor Rebelle in West- en Oost-Vlaanderen en in Limburg. Het is echt een wisselwerking. We versterken elkaar: in kennis en in tone of voice. Tijdens een overleg met Rebelle kregen we zelfs nieuwe ideeën voor scènes. We konden ook zaken aftoetsen. Zo zaten we bijvoorbeeld vast in een scène met een ongelukkig gekozen eufemisme. Dankzij hun input konden we dat bijsturen.

Matthias: We moesten ook keuzes maken: ‘Welke onderwerpen krijgen het meeste gewicht?’ We kunnen niet álles vertellen. Heel even dachten we: ‘Moeten we hier een deel 1 en deel 2 van maken?’ Uiteindelijk hebben we ons gefocust op de kernwaarden van Rebelle en daar de voorstelling op verder gebouwd.

Wat willen jullie dat het publiek vooral meeneemt?

Matthias: Ik hoop vooral dat onze voorstelling iets in gang zet. Dat mensen na afloop in gesprek gaan met hun partner, vrienden, of gewoon onder vrouwen. Dat er iets is blijven hangen. Zodat mensen beseffen: ‘Ik ben niet alleen.’ Veel van wat we tonen, zit zo ingebakken in ons dagelijks leven dat we het amper nog in vraag stellen. Als wij daar een klein duwtje in kunnen geven, dan zijn we geslaagd.

Vanessa: En mensen mogen gerust kritisch binnenstappen. Kom kijken, kom lachen… en ga naar huis met iets waar je goed kwaad van wordt. Dan zijn we vertrokken. 

Anneleen: “Kom gewoon kijken. Kom lachen. Laat je raken. En praat nadien mee. Want net die gesprekken zijn vaak de mooiste: die waar je samen kwaad van wordt of net verbondenheid in voelt.”

Vanessa: “We gaan de mannen geen pijn doen, hoor.”

Michiel (lacht): “Mannen zijn ook oké.”

DE VOORSTELLING BEKIJKEN? 
In het najaar van 2025 zijn er voorstellingen in Limburg en West- en Oost-Vlaanderen en Limburg, georganiseerd door Rebelle i.s.m. De Clandestienen. Check hier alle activiteiten.