“Verzorgen en verzorgd worden, dat is de basis waarop de economie kan draaien.” Die woorden zijn van Anja Meulenbelt, en wij geven haar groot gelijk. Zorgarbeid, emotionele arbeid en huishoudelijk werk zijn vaak onbetaald, maar onmisbaar voor de samenleving.

Nochtans wordt zorgarbeid in onze samenleving niet écht gewaardeerd. Niet in het gezin, waar de resultaten van zorgarbeid vooral opvallen als die arbeid niet is gebeurd (denk aan een proper huis, kinderen die op tijd nieuwe kleren hebben of de juiste dingen mee naar school hebben), en niet in onze maatschappij waar zorgarbeid niet of onderbetaald wordt, en zelfs bestraft voor de berekening van je pensioen. Zorgarbeid, zowel betaalde als onbetaalde, wordt nog steeds het vaakst door vrouwen opgenomen en is financieel moeilijk. We verwachten van vrouwen dat ze zorgen alsof ze niet werken, en werken alsof ze voor niemand moeten zorgen. Kiezen is verliezen, dus probeert iedereen dat te bolwerken, op welke manier dat voor hun gezin het meest haalbaar lijkt. Rebelle vindt dat onze overheid met concrete maatregelen moet komen om de combinatie voor iedereen doenbaar te maken.

Waardeer zorgarbeid

1. Rechtvaardige pensioenen

Zorg- en huishoudelijk arbeid moeten ook na de professionele carrière van een vrouw financieel gewaardeerd worden via het individuele pensioen. De pensioenrechten en dus het pensioenbedrag en minimumpensioenleeftijd van een individu worden bepaald op basis van het loon dat je tijdens je loopbaan verdient en je loopbaanduur. Westerse landen kennen de afgelopen decennia een tendens naar een grotere samenhang tussen pensioen en een actieve loopbaan. De berekeningsystemen voor deeltijdse werknemers worden steeds beperkter en het gelijkstellen van thematische verloven en tijdskredieten wordt steeds meer teruggeschroefd. Aangezien vrouwen meer dan mannen deeltijds werken en deze verloven opnemen, worden zij dus steeds minder gewaardeerd voor de zorgarbeid die zij tijdens hun loopbaan opnamen.  

Wij vinden dat zorgarbeid moet blijven opgenomen worden in de berekening van pensioenrechten, en dus niet worden geschrapt in 2024. Op deze manier kunnen personen financiële waardering krijgen voor hun geleverde arbeid en bijdrage aan de economie. Ze voeden namelijk de werknemers en consumenten van de toekomst op. Al verschilt dit sterk van de visie van Rebelle (waarin je niet economisch productief moet zijn om een waardevol lid van de maatschappij te zijn), we merken dat heel wat beslissingen binnen het huidige politieke klimaat vanuit deze overweging gemaakt worden.

2. Professionele zorgarbeid

Opvallend is dat dat wanneer voor andere dan gezins- of familieleden gezorgd wordt, men wel betaald wordt voor deze huishoudelijke en/of zorgarbeid. Deze betaalde zorgarbeid wordt opnieuw het meest door vrouwelijke werknemers uitgevoerd. Sinds de emancipatie van de vrouw op de arbeidsmarkt is de vraag naar deze arbeid sterk gestegen. De aanwezigheid van deze sectoren zou in theorie genderongelijkheden op de arbeidsmarkt wegwerken. Toch mogen we de neveneffecten niet negeren. Ten eerste is niet iedereen financieel sterk genoeg om zorgarbeid uit te besteden wat ongelijkheid verder in de hand werkt. Wie poetst het huis van de poetshulp? Wie zorgt voor de kinderen van kinderverzorgers? Mensen met lagere lonen werken ook voltijds maar kunnen de zorg niet uitbesteden zoals hogere lonen dat wel kunnen. Zorg uitbesteden lost het probleem niet op en verschuift het alleen.

Ten tweede worden deze publieke sectoren steeds meer afgebouwd. Vaak worden mensen met kwetsbare profielen in deze sectoren tewerkgesteld. Door de afbouw worden de sectoren gekenmerkt door lage lonen, weinig jobzekerheid, weinig promotiekansen en doorgroei- en doorstroommogelijkheden, en kunnen de werknemers niet ontsnappen uit hun precaire situatie.

Een financiële herwaardering van deze sector is dringend nodig. Investeringen zijn nodig om zowel het loon van zorgkundigen, huishoudhulpen en kinderverzorgers op te trekken als om hun werkomstandigheden te verbeteren: garandeer een veilige werkomgeving en voldoende uren voor huishoudhulpen, gun zorgkundigen genoeg tijd om échte zorg te verlenen, en haal de kindratio in de opvang naar beneden. Zo kunnen zij op een kwalitatieve manier zorg verlenen en gezinnen ondersteunen die dit nodig hebben.

3. Verlofstelsels voor ouderschap

Als we echt werk willen maken van een meer gelijke verdeling en waardering van zorg en werk tussen de partners, dan is er nood aan een beleid dat aanmoedigt om al vanaf het prille begin een gelijke taakverdeling op te nemen. Vanaf de geboorte van een eerste kind worden de patronen gecreëerd wie de zorgarbeid voornamelijk op zich neemt. Daarom is het belangrijk om vanuit het beleid een gelijke verdeling van de zorg te stimuleren, zodat die verdeling zo ook blijft en niet 1 ouder (vaak de moeder) in de rol van huishoudmanager geduwd wordt. Zo zien beide partners ook hoeveel werk en denkwerk er nodig is om een gezin te doen draaien, en zullen ze dat werk ook meer naar waarde schatten. Een gelijke verdeling thuis, verzwakt ook ongelijkheden op de arbeidsmarkt.

Dit kunnen we bereiken door vaders en mee-ouders (in elk statuut) evenveel geboorteverlof als de moeders te geven: 15 weken, waarvan 10 weken verplicht dienen opgenomen te worden. Door het te verplichten moeten vaders het ook niet opnemen tegen stereotiepe opvattingen op het werk om hun geboorteverlof aan te vragen.

Voor ouderschapsverlof, gaan we idealiter naar een Zweeds model. Daar hebben mannen en vrouwen recht op 16 maanden betaald ouderschapsverlof, waarvan 3 maanden bestemd zijn voor elke ouder en niet kunnen overgedragen worden naar de andere ouder. Dit zorgt voor een hogere participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt, meer gelijke economische kansen voor mannen en vrouwen, maar ook een meer gelijke verdeling van de zorgarbeid binnen het gezin. Daarnaast zou ouderschapsverlof met behoud van loon de inkomenskloof tussen mannen en vrouwen verkleinen en wordt het ook voor mannen aantrekkelijk om sneller verlof op te nemen.

Als samenleving toon je met deze maatregelen echte waardering voor zorgtaken binnen het gezin en een gelijke verdeling tussen mannen en vrouwen. Als iedereen beslist kinderloos te blijven, stopt ook onze samenleving. We kunnen niet voortbestaan zonder kinderen. Het is absurd om die realiteit te negeren en te verwachten dat ouders zelf maar puzzelen.

Naar een zorgzame samenleving

We willen dat gezinnen bij het maken van de keuze over arbeidsregimes en het opnemen van thematische verloven, beter geïnformeerd worden over de gevolgen en termijnen. Dit kan aan de hand van grootschalige overheidscampagnes, acties in het middenveld of via de werkgevers. Maar oplossingen op de lange termijn zijn moeilijk zonder een mentaliteitswijziging, en het besef dat eigenlijk ons hele systeem structureel anders moet.

Om op lange termijn structurele verandering te bekomen, kiest Rebelle voor collectieve werktijdverkorting. We sluiten ons aan bij het Paarse Pact, Furia, Femma Wereldvrouwen en onderzoekers zoals Olivier Pintelon; we pleiten ervoor om collectief naar een systeem gaan van een 30-urenweek als voltijds, mét behoud van loon. Om zorgarbeid écht te waarderen, moet je mensen er voldoende tijd, ruimte en financiële mogelijkheid toe geven. Door allemaal samen minder (betaald) te werken, komen we daar een stap dichterbij. We kiezen voor een collectieve regeling i.p.v. individuele verloven, omdat de praktijk toont dat op individueel niveau genderstereotypen nog vaak in stand worden gehouden, en het vooral vrouwen zijn die ervan gebruik maken. We willen mannen én vrouwen meer tijd geven om hun leven zorgzaam in te richten.

Lees ons volledige memorandum. (pdf)